میانسرا ـ ایوان و صحن ـ یکی از ازویژگیهای معماری اسلامی میباشد. مساجد, مدرسه های و کاروانسراها عمدتاً دارنده صحن یا این که ایوان مرکزی می باشند. میانسرا در زمان اسلامی دو نقش اصلی داشت: نخستین اینکه نیاز مسلمانها را به وضوخانه و محل پاکسازی در مساجد و مدرسه ها و نیاز مسافران را به استراحت, بارگیری و باربندی در ایوان کاروانسرا تأمین میکرد. دوم اینکه با کانون قرار دادن فضای داخلی, سازه را از هرج و مرج و شغل معاش روزانه و معمولی غیروابسته میکرد.
صورت میانسرا عموماً مربع و مستطیل بود, اما گاهی از نقشه های تعدادی ضلعی و مدور هم استعمال میشد. میانسرا خط مش دسترسی به شبستان و بناهای متعلق مانند راه و روش پله ها و اتاقها را معین میکرد و دارنده ایوانی در یک یا این که دو یا این که چهار طرف بود ارکان کلیدی در تکوین نامونشان مسجد تراس از فرصت اشکانی آیتم به کار گیری قرار گرفته مسجد قبا مشهد و تشکیل داد آن تا کنون به طرق متعدد ادامه یافته میباشد.
تراس که معمولاً از یک طاق موزیک تشکیل میشود از سه طرف بسته و به طرف میانسرا گشوده میشود.
حیاط
ایوانها به طور فضاهای ورودی و خروجی ساخته میشوند و در حالی که برای جریان یافتن هوا گشوده می باشند، از تابش آفتاب پرهیز می نمایند و تحت عنوان یکیاز اجزای تشکیل دهنده التفات فوق العاده ای داشته، به سازه, برجستگی و شکوه میبخشند. حیاط کانونی میباشد برای تزیینات متفاوت سازه، مثل گچبری، کاشیکاری ، مقرنس و...
رواق
به فضاهای سرپوشیده ستوندار یا این که متشکل از چشمه طاقهایی گفته می گردد که در طرفین صحن یا این که آدرس مسجد قبا مشهد میانسرای مساجد یا این که اماکن مذهبی ساخته میگردد.
دهانه چنین فضاها رو به صحن میباشد و در ورودی مسجد را به شبستان یا این که گنبد منزل متصل می سازد .
گنبد
گنبد نیز مانند تراس یک کدام از مهمترین ارکان معماری جمهوری اسلامی ایران میباشد که سوابق آن به پیش از اسلام میرسد.
پوشش گنبدی در معماری اسلامی ویژگیهای زیادی دارااست و بیشتراز هر نوع پوششی کاربرد داشته میباشد.
تولید گنبد روی فضای مربع و یا این که یکسری ضلعی دارنده سه مرحله بوده میباشد:1- در آغاز اتاق چهار گوش با درها و طاقچه ها 2-آنگاه نصیب انتقالی در بین اتاق چهار گوش و گنبد3- در نقطه پايان گنبد اساسی.
معماران مسلمان روی بناهای متفاوت, بویژه روی بقاع ها, مساجد و مدرسه های, زیباترین گنبدها را ساخته اند. گنبدها دارنده انواع مختلفی میباشد که بعضی از آنها عبارتند از: گنبد مخروطی یا این که رک, گنبد یک پوش, گنبد پیوسته و گسسته شکوه و زیبایی معماری اسلامی در زمان های متفاوت آن، بستگی متعددی رزرو مسجد قبا مشهد به گنبدهای آن داراست که اکثر زمان ها با کاشیکاری معرق تزیین گردیده اند.
شبستان ستوندار
شبستانهای ستوندار ـ که طول چندانی ندارند ـ معمولاً در طرفین گنبدها سازه گردیده اند. این شبستانها به نحوی تشکیلشده اند که بتوان با اضافه کردن یا این که برداشتن دهانه هایی, آنهارا توسعه و گسترش بخشید یا این که خرد کرد. براین اساس اینگونه حوزه سرپوشیده ای را می توانستند با دیواری تیغه مانند که هیچ سیرتکامل سعی ساختمانی نداشت محدود نمایند(مانند مسجد تربت استکان و امیرچخماق یزد).
سیر کاربردآرایه های دکوری در معماری اسلامی
در قرن ها نخستین، به دلایل مختلفی، ازجمله نابسامانیهای اجتماعی و سیاسی، هنر آیتم دقت حاکمان قرار نگرفت؛ ولی بهشکل مردمی و خانگی و فارغ از حفاظت حاکمان توانست خط مش خویش را ادامه دهد. از فرصت آلبویه، که مجدداً ایرانیان حکومت را به دست گرفتند، هنر اهل ایران توشه دیگر رونق گرفت؛ تحولی کلان در حیطههای متفاوت علمی، هنری فیس بخشید و موضوع برای بعدی آماده شد. در زمان حکومت ترکان سلجوقی، شاهد زیباترین تزیینات آجرکاری و نقشهای هندسی در معماری جمهوری اسلامی ایران هستیم. از این زمان به بعد شماره تلفن مسجد قبا مشهد از آن آرایهها نقش مهم در معماری زمانه اسلامی اعمال مینمایند. عنصر رنگ نیز از آخرها همین عصر به عده تزیینات معماری میپیوندد و نویدبخش کاشیکاریهای زیبای قرنها آجل میگردد. دامنة استعمال از اشکال نقوش با حضور کاشیهای معرق و گچبریهای قشنگ در زمان ایلخانی بسط مییابد. در شرایطی که چه هنرنمایی ایلخانیان در گونه های نقوش گچبری استنظیر گچبری زیبای محراب مسجد جامع اصفهان بوسیله الجایتیو فرمانروای شیعی مغول، ولی در کاشیکاری معرق و ترکیبات خشت و گچ نیز شغل های بینظیری را رفتار کردند؛ بناهای گنبد سلطانیه و مسجد جامع ورامین، هریک گنجینة عظیمی از اشکال و اقسام نقوش هندسی و غیرهندسیاند.